Stille ontstekingen aanpakken.

Stille ontstekingen spelen een rol bij:

• metaboolsyndroom
• hart- en vaatziekten/atherosclerose/hypertensie
• fibromyalgie
• depressie
• osteoporose
• reuma
• kanker
• neurodegeneratieve ziekten als alzheimer, parkinson en dementie
• lekke darmen (leaky gut)
• allergieën
• COPD
• veel huidklachten, zoals psoriasis en eczeem
• migraine
• chronische stressklachten
• chronische vermoeidheid
• onbegrepen pijnklachten
• verminderde vruchtbaarheid, onvruchtbaarheid, zwangerschapscomplicaties etc.

Een onderzoek toonde zelfs aan dat ontstekingsremmend eten de kans op depressies met bijna 50% doet afnemen ten opzichte van mensen die ontstekingsbevorderend eten.

De invloed van voeding en leefstijl

Er zijn veel leefstijlfactoren en voedingsmiddelen die stille ontstekingen in stand houden, verergeren of ’triggeren’. Ik noem er een aantal:

• Een gebrek aan volwaardige en gevarieerde voeding. Onvolwaardig of eenzijdig voedsel kan tekorten aan voedingsstoffen veroorzaken. Denk aan vitamines, mineralen en sporenelementen, gezonde vetten en aminozuren. Voorbeelden hiervan zijn een overmaat aan geraffineerd voedsel als bloem, witte pasta, witte rijst of witte suiker. Deze zijn ontdaan van zowel vezels als mineralen en sporenelementen. Veel kant en klaar producten, koek, snoep etc.
• Te veel stress. Een te hoog (of te laag) gehalte van het stresshormoon cortisol werkt ontstekingsbevorderend. Stress verergert bovendien de ontstekingen die er al zijn. Ook een tekort aan cortisol (door jarenlange stress bijvoorbeeld) kan voor ontstekingen en/of een ‘ontremd’ immuunsysteem zorgen. Ontremming van het immuunsysteem kan leiden tot onder meer allergieën en auto-immuunziekten.
• Roken zorgt voor een chronische ontstekingstoestand (hoesten, slijmvorming).
• Voedselallergieën en -intoleranties. Echter, voedsel dat niet goed wordt verteerd, geeft langduriger en heviger ontstekingsreacties. Elke keer dat het voedingsmiddel gegeten wordt, treedt de ontstekingsreactie op. Vooral in het geval van intoleranties weet de persoon in kwestie vaak niet dat hij/zij deze intolerantie heeft. Hierdoor kan het gebeuren dat je dagelijks voedsel eet waar je intolerant voor bent. ‘Beruchte’ intoleranties zijn bijvoorbeeld die voor tarwegluten, melk of soja. Uitgerekend voedingsmiddelen die zeer ruim vertegenwoordigd zijn in het Nederlandse /belgisch voedingspatroon.
• Een slechte toestand van het gebit. Steeds meer wordt bekend dat ingekapselde ontstekingen in het gebit en paradontitis (en zelfs implantaten) voor ontstekingen in het hele lichaam kunnen zorgen. Volgens een groot onderzoek aan de Harvard Medical School zouden tandvleesontstekingen wel eens een grote oorzaak van aderverkalking en chronische systemische ontstekingen kunnen zijn. Daarom is dagelijks flossen en onderhoud/controle door tandarts en/of mondhygiënist zo ongelooflijk belangrijk. Gebruik daarnaast dagelijks een tongschraper om overtollige bacteriën en vuil te verwijderen.
• Te veel omega 6-vetzuren ofwel linolzuur of te veel verzadigd vet. Dit vind je bijvoorbeeld terug in zonnebloemolie, margarines en halvarines. Maar ook als je niet-biologisch vlees, zuivel en eieren eet, krijg je een behoorlijke hoeveelheid van het – bij een overmaat – ontstekingsbevorderende omega 6 binnen. De kunst is dus om veel minder omega 6 en meer omega 3 uit je voeding te halen bij ontstekingen. GEBRUIK DUS DAGELIJKS JE OMEGA 3 OLIE. EN VERMIJD ZO VEEL MOGELIJK VOEDING MET OMEGA6.

Let op het keurmerk met MCS wanneer u vis koopt. Zolang u dit op de verpakking ziet, heeft u duurzame vis zonder te veel aan

Zware metalen belasting.

-Te veel arachidonzuur. Ook dit is, bij een overmaat, een ontstekingsbevorderend vet dat van nature in dierlijke producten voorkomt. Met name varkensvlees, pinda’s en arachide-olie zijn zeer rijk aan arachidonzuur. Maar ook bij een tekort aan EPA/DHA of verstoorde insulineniveaus wordt er te veel van het ontstekingsbevorderende arachidonzuur gevormd.

• Een overmaat aan glutenhoudende granen. Deze gluten kunnen de slijmvliezen van je darmen erg gemakkelijk beschadigen. Hierdoor word je gevoelig voor infecties en kan het immuunsysteem overreacties vertonen. Zo ontstaan onder meer allergieën, ontstekingen en op den duur zelfs auto-immuunziekten ontstaan. Dit noemen we een ‘lekke darm’, leaky gut of IMD (intestinal mucosal dystrofie). Ook als je er nooit iets van merkt dat je darmen op gluten reageren, zorgt het enorme surplus aan gluten in het huidige voedingspatroon voor ontstekingsreacties in je lichaam, darmen en brein. Gluten zitten in granen als tarwe (en alles wat daarvan gemaakt wordt, dus ook couscous, bulgur etc.), rogge, spelt, kamut, gerst etc. Ook peulvruchten en niet-glutenhoudende granen als quinoa en haver kunnen je darmen op die manier beschadigen, door de aanwezigheid van andere anti-nutriënten .Bij chronische ontstekingen of auto-immuunziekten kan het raadzaam zijn om eerst eens een maand alle gluten en zo veel mogelijk andere antinutriënten uit je voeding weg te laten.
• Suikers/snelle koolhydraten/frisdranken die een flinke aanmaak van insuline vergen. Insuline is niet alleen een hormoon dat bloedsuikers ‘wegwerkt’ naar je cellen. Het kan bij langdurige overmaat leiden tot metaboolsyndroom, insulineresistentie, buikvet en ontstekingen. Het metaboolsyndroom lijkt een belangrijke (mogelijk zelfs de belangrijkste) veroorzaker van ontstekingsbeelden te zijn omdat overmatig buikvet een constante stroom van ontstekingsbevorderende cytokines produceert. Eet preventief laag-glycemische voeding en zorg er vooral voor dat koolhydraten en/of suikers niet je hoofdvoedsel zijn. Een groot deel van de westerse bevolking is insulineresistent zonder het zelf te weten. Insulineresistentie, metaboolsyndroom, diabetes 2 en overgewicht gaan vaak hand in hand, een kip-of-ei-kwestie. Iedere week horen maar liefst 1200 mensen in Nederland/Belgie dat ze diabetes hebben. Veel mensen weten het nog niet.
• Fructose, dat net als snelle koolhydraten zorgt voor overgewicht (met name buikvet en leververvetting) en insulineresistentie. Dat zorgt op zijn beurt weer voor nieuwe ontstekingen. Glucose/fructose (ofwel HFCS) zit in nagenoeg alle gezoete industriële supermarktproducten. Fructose heeft een gezond imago en wordt zelfs aanbevolen voor diabeten, omdat het van vruchten afkomstig lijkt te zijn. Maar helaas, niets is minder waar. LET HIER DUS OP!
• De manier waarop je je voedsel bereidt, kan tot meer of minder ontstekingen leiden. Zo weten we van gefrituurd en gebakken voedsel dat dit een langdurige ontstekingsreactie na de maaltijd geeft.
• Te veel zuren ten opzichte van basen in de voeding. Zorg voor 75 tot 80% basische voeding en 20 tot 25% zuurvormende voeding. Zuurvormende voeding is bijvoorbeeld graan, rijst, vlees, vleeswaren, alles wat suiker/fructose bevat, alcohol, frisdranken, soja, witmeel (bloem), koffie, zwarte thee, peulvruchten, etc.
• Een groot gebrek aan antioxidanten/beschermende stoffen ten opzichte van vrije Vrije radicalen die niet ‘getemd’ worden door antioxidanten zorgen voor ontstekingen. Andersom zorgen ontstekingen ook voor te veel vrije radicalen. Glutathion, een belangrijke antioxidant die door je lever moet worden aangemaakt, speelt eveneens een vitale rol bij ontstekingen. Deze antioxidant zorgt ervoor dat je immuunsysteem adequaat kan reageren op een ontsteking.
• Te weinig vitamine B6, foliumzuur en B12 in je voeding. Hierdoor kan er onder meer een te hoog gehalte aan homocysteïne ontstaan. Homocysteïne is een stof die ontstekingen aan vaten kan veroorzaken, maar die ook in verband wordt gebracht met neuro-degeneratieve ziekten. Zorg daarom dagelijks voor rauwe, onbewerkte, onverhitte en niet te lang bewaarde voeding in je eetpatroon. Bewerkingen als bakken, braden, koken, pasteuriseren, sealen, invriezen, voeding aan zuurstof en licht blootstellen kunnen het vitaminegehalte allemaal drastisch laten dalen, waardoor het homocysteïne-gehalte juist stijgt.
• Onvoldoende maagzuur of het gebruik van maagzuurremmers. Maagzuur is een van de beste barrières tegen ‘ongenode gasten’. Een goede maagzuurproductie zorgt ervoor dat microben, die je via je voedsel binnenkrijgt, geen kans op overleving maken. Bovendien speelt maagzuur een belangrijke rol in de vertering van eiwitten. Zonder voldoende eiwitten kan je immuunsysteem niet adequaat functioneren. Wat voor maagzuurremmers geldt, geldt overigens ook voor chronisch gebruik van andere medicijnen. Ze putten je voorraad vitamines, mineralen en sporenelementen uit. Al deze stoffen heb je hard nodig voor elk proces in je lichaam en zeker om ontstekingen de baas te worden.
• Te weinig bewegen werkt ook flink ontstekingsbevorderend, zeker in combinatie met een overvloedig voedselpatroon. Mede omdat bewegen onze bloedsuikerspiegel regulatie verbetert en daardoor uiteindelijk minder risico hebben op insulineresistentie, metaboolsyndroom etc.
• Een hormonale disbalans: een gezonde evenwichtige verhouding tussen oestrogeen en progesteron bijvoorbeeld is belangrijk. Bij onvoldoende progesteron ten opzichte van oestrogeen (en/of testosteron) zijn we niet meer goed beschermd tegen bijvoorbeeld auto-immuun en chronische ziekten (denk aan hormoonverstorende stoffenuit het milieu, overgewicht, veel snelle koolhydraten in ons voedsel etc) zijn veel mensen (zowel mannen, vrouwen, als kinderen/pubers) oestrogeen-dominant. En is de balans met progesteron verstoord.
• Te veel AGEs. AGEs ontstaan door te veel suikers, fructose, kooktechnieken als bakken, braden, karamelliseren etc.
• Te veel toxines en/of oestrogenen in het lichaam. Iedere dag worden we blootgesteld aan duizenden chemische toxines. Via voeding, lucht, water, schoonmaakmiddelen, cosmetica etc. Bij een slecht functionerende spijsvertering kunnen daarnaast ook inwendige toxines ontstaan. Vooral de chemische toxines kunnen voor ontstekingen zorgen. Als een van de oorzaken hiervoor wordt genoemd dat toxines die niet goed afgebroken en uitgescheiden kunnen worden (via lever, gal, longen, nieren en huid) worden opgeslagen in vet en (bind)weefsels. Hier kunnen ze allerlei ontstekingsreacties en beschadigingen teweegbrengen, waardoor je immuunsysteem in actie komt. Als de aanvoer van toxines chronisch is, blijft je immuunsysteem dus continu (over)actief. De ene persoon is veel gevoeliger voor milieutoxines dan de ander. Maar alles wat je kunt doen om toxines te minimaliseren, is meer dan welkom, zeker als je een chronische ziekte hebt.
• Verstoring van de hormoonbalans. Vooral een overmaat aan oestrogeen en een overmaat aan prolactine (kan ontstaan door een verstoord slaappatroon) kunnen voor ontstekingen zorgen.
• Biofilms, zijn een veelvoorkomende oorzaak van chronische ontstekingen. Door biofilms reageren bacteriën, schimmels of virussen niet op medicatie. Met als gevolg dat er bijvoorbeeld zeer regelmatig antibiotica wordt voorgeschreven om toch bijvoorbeeld een bacterie als E-coli onder controle te krijgen.

Ziekmakende bacteriën kunnen zichzelf beschermen tegen jouw immuunsysteem of tegen een antibioticakuur/anti-schimmelkuur door een slijmlaag aan te maken waar ze zich als cluster hechten. Als ze zich onder/in deze biofilm verschuilen zijn ze dus ook nauwelijks meer aantoonbaar in het bloed. Dit leidt tot sluimerende hardnekkige chronische ontstekingen & ontstekingen die regelmatig kunnen opvlammen als de biofilm opent en bacteriën weer in de bloedbaan komen. Ook leidt het regelmatig tot antibiotica-resistentie omdat de bacterie immers niet meer vatbaar is voor antibiotica en meerdere kuren regelmatig het gevolg zijn.

Natuurlijke stoffen lijken veelbelovend om te voorkomen dat biofilms ontstaan of om biofilms af te breken.

Een greep uit de stoffen die succesvol lijken in het voorkomen dat biofilms ontstaan of bijdragen aan de afbraak ervan:

• Knoflook (allicine)
• Daslook
• Kokosolie (laurinezuur en monolaurine)
• Quercetine
• Proanthocyanidinen, vooral cranberries
• Cavacrol (oregano, rozemarijn, tijm)
• Kruidnagel (eugenol)
• Appel (Phloretin)
• Bromelaine en papaine (in resp. ananas en papaja)
• Gember (gingerol)
• Kurkuma (curcumine)
• Groene thee (EGCG)
• Manuka honing (vooral bij Pseudomonas)
• Gingko Biloba
• Kaneel (cinnemaldehyde)
• granaatappel

VOEDING DIE ONTSTEKINGSREMMEND WERKT:

• Groene, chlorofylrijke groente (andijvie, spinazie, postelein, veldsla, boerenkool etc) heeft, via veel biochemische wegen, een ontstekingsremmende werking in ons lichaam. Zie het uitgebreide artikel over 
• Glutenvrije granen of graanvervangers zoals haver, teff, quinoa, cassavemeel, amaranth, boekweit, mais, rijst en gierst. Maar let op: deze laatste drie zijn wel behoorlijk bloedsuikerspiegelverhogend. En alhoewel amaranth glutenvrij is, bevat het zeer veel lectines. Stoffen die bij een teveel ook weer tot ontstekingen kunnen leiden.
• Weinig koemelk en -zuivel, vanwege het hoge gehalte aan caseïne, IGF-1 (Insulin Growth Factor). Met mate schapen- en geitenzuivel lukt vaak wel. Van rauwe, zure koezuivel zijn ontstekingsremmende eigenschappen bekend.
• Volop oplosbare vezels uit bijvoorbeeld groente, fruit, peulvruchten, lijnzaad, kokos, kokosmeel, haver, inuline, zeewieren, noten en zaden. Mensen die 30 tot 40 gram oplosbare vezels per dag eten, hebben minder ontstekingen dan mensen die onvoldoende van deze vezels eten. Voldoende vezels is een must voor een gezonde darmflora. Daarnaast hebben deze voedingsmiddelen een gunstig effect op ontstekingen. Ruim 80% van je immuunsysteem wordt bepaald door je darmflora. Een gezonde darm betekent dus een gezonder immuunsysteem.
• Eet voldoende eiwit. Je immuunsysteem is erg afhankelijk van voldoende eiwit. Zonder voldoende eiwitten kun je geen adequate reacties van je immuunsysteem verwachten. Per kilogram lichaamsgewicht is er 0,8 tot 1,0 gram netto eiwit nodig. In bepaalde situaties is er zelfs circa 1,5 gram eiwit per kilo lichaamsgewicht nodig: bij hevige ontstekingen, voor en na operaties, bij chronische ontstekingen, (brand)wonden, trauma’s etc. LET OP: Eiwitten zijn ook vaak verzurende voedingsmiddelen. En te veel verzuring lokt ontstekingen uit. Daarom is het zo belangrijk om naast voldoende eiwit ook veel basische voeding als water, kruidenthee, noten, zaden, groente en fruit te eten/drinken.

Minder eetmomenten

Minder eetmomenten op een dag zorgt voor minder ontstekingsreacties. Dit is dus zeker belangrijk als je al ontstekingen hebt. Alles wat je eet, geeft namelijk een lichte ontstekingsreactie, onder meer in je darmen. Dat komt doordat alle voeding in wezen lichaamsvreemd is. Daar kan je lichaam prima mee omgaan, tenzij je veel eetmomenten op een dag hebt of voedsel eet dat deze reactie verergert. Uit onderzoeken blijkt dat voedsel met veel suiker/energie/vet/fastfood deze ‘na-de-maaltijd-ontsteking’ versterkt en verlengt. Laag-glycemisch eten en bewegen vóór de maaltijd verkort en vermindert de ontstekingsreactie juist. Het aantal eetmomenten per dag beperken tot twee à drie* stelt je lichaam in staat om reparatie- en herstelwerkzaamheden zo goed mogelijk uit te voeren. Niet meer eten na het avondeten kan een hele, goed vol te houden, manier zijn om zo’n 12 uur NIET te eten.

• Ga op tijd naar bed. Tussen 0.00 en 4.00 uur is de activiteit van je belangrijke reparatiehormoon – het groeihormoon – het hoogst). Maar dan moet je op dat moment wel in diepe slaap zijn en dus ruim vóór 12 uur ’s nachts in slaap vallen. Een gezonde, diepe slaap is een belangrijke voorwaarde om ontstekingen ongedaan te maken. Mensen met een onregelmatig slaapschema’s hebben vaker chronische ontstekingen hebben dan goede slapers. Slaapstoornissen worden gezien als een onafhankelijke risicofactor voor chronische ontstekingen.
• Eet mediterraan. Als er één voeding- en leefstijl is die ontstekingsbevorderende voedingsstoffen weert en ontstekingsremmende stoffen en antioxidanten toevoegt, dan is het wel het mediterrane dieet.

1. Vitamine D: zeker bij chronische pijn en ontstekingen zou de minimale vitamine D-waarde 80 n/mmol moeten zijn. Een vitamine D-tekort verhoogt de kans op ontstekingen, maar verhoogt ook de mate van ontsteking in het lichaam.
2. Er zijn ongelooflijk veel onderzoeken gedaan naar de veelzijdige, ontstekingsremmende werking van kurkuma. Of het nu gaat om psoriasis, reuma, oogontstekingen, parkinson, alzheimer of darmontstekingen. Bedenk wel dat deze onderzoeken gedaan zijn met hoge doseringen curcumine (slechts een paar procent van kurkuma bestaat uit curcumine). Daarom lijkt suppletie, in combinatie met het gebruik van kurkuma in voeding, een logischer advies bij het remmen van chronische ontstekingen. Een greep uit de lijst met kruiden/specerijen/stoffen/supplementen die, net als curcumine, in kunnen grijpen op het ontstekingsproces en waar veel wetenschappelijk onderzoek over beschikbaar is: gember, boswellia, origanum vulgare (wilde marjolein) groenlipmossel, salix alba (wilg), Filipendula ulmaria (moerasspirea), Urtica dioica (grote brandnetel), Ribes Nigrum, Populus Nigra, astaxanthine, OPC, liponzuur, resveratrol & vitis vinefera (wijnstok) zwavel (veel in knoflook en ui)

3. Bio-flavonoïden als quercetine in appels, druiven, knoflook, uien en koolsoorten. De spreuk ‘One apple a day, keeps the doctor away’ bevat dus heel veel waarheid. Kies zo veel mogelijk voor biologische appels of was de schil met citroen/azijn. Op niet-biologische appelen worden helaas vaak residuen van bestrijdingsmiddelen aangetroffen.
4. Rauwe voeding, denk bijvoorbeeld aan dagelijks wat kiemen, noten, salade, smoothie en fruit. Rauwe voeding bevat meer ontstekingsremmende stoffen dan verhit voedsel. Dit is overigens geen pleidooi om alles rauw te eten. In sommige gevallen worden waardevolle stoffen door verhitting juist beter beschikbaar voor je lichaam. Denk aan lycopeen of caroteen. Bovendien kunnen chronische ontstekingen je spijsvertering verzwakken, zodat koud/rauw voedsel juist moeilijker te verteren is dan warm voedsel. Voel dus zelf ook goed aan of koud/rauw voedsel je goed bekomt.
5. Dagelijks 250 gram kersen heeft in proeven bewezen de ontstekingsmarker CRP te laten dalen.
6. Verse ananas (met het hart) bevat zogenaamde proteolytische enzymen die ontstekingsremmend werken.
7. Dagelijks olijfolie: preventief, maar ook bij bestaande ontstekingen. Olijfolie is een zogenaamde COX2-remmer. De gangbare ontstekingsremmers die je van de arts krijgt, zijn ook vaak COX2-remmers. Recente onderzoeken werpen een nieuw licht op de zaak: olijfolie (maar ook noten en avocado) toevoegen aan groente kan mogelijk heel veel voor je doen als het gaat om het remmen van ontstekingen, minder vorming van vrije radicalen en regulering van immuuncellen.
8. Haver is een graan dat immuun-modulerende eigenschappen heeft, omdat het zogenaamde bètaglucanen bevat. Dit zijn stoffen die ook in champignons, paddenstoelen en gerst voorkomen, waarbij gerst als nadeel heeft dat het wel gluten bevat. Bètaglucanen activeren macrofagen en neutrofielen, waardoor vooral bacteriën, virussen en schimmels sneller onschadelijk gemaakt kunnen worden. In de darm zorgen bètaglucanen voor de aanmaak van boterzuur dat onder andere ontstekingen in de darm remt. Los van deze immuunondersteunende bètaglucanen bevat haver nog een unieke stof (een salvestrol): avenathramide met unieke antioxidant- en ontstekingsremmende eigenschappen, vooral op het vaatsysteem.
9. Granaatappel(sap). Uit heel wat onderzoeken blijkt dat granaatappel(sap) een ontstekingsremmende werking heeft, vooral bij hart- en vaatziekten en reumatische ontstekingsbeelden. Kies wel voor biologisch en ongezoet sap.
10. Vitamine K. Zowel vitamine K1 als vitamine K2 zijn belangrijk om ontstekingsreacties te verminderen. Vitamine K1 haal je uit ruimschoots groene bladgroenten en vitamine K2 vooral uit gefermenteerde zuivel en rauwmelkse kaas. Vitamine K2 lijkt vooral betrokken bij ontstekingsreacties van vaten en is bovendien belangrijk om botontkalking tegen te gaan.
11. Vitamine C staat al eeuwenlang bekend om zijn positieve invloed op het immuunsysteem. Bij mensen met laaggradige ontstekingen door het metaboolsyndroom lijkt vitamine C een goede bijdrage te leveren.
12. Hoewel het mechanisme nog niet helemaal opgehelderd lijkt, is wel duidelijk dat voldoende magnesium belangrijk is om de aanmaak van ontstekingsbevorderende stoffen af te remmen. (11) Groene bladgroentes, zeewieren en noten/zaden zijn belangrijke bronnen van magnesium. Eet deze dan ook elke dag of overweeg suppletie met goed opneembare magnesium. Vanuit mijn praktijkervaring weet ik dat magnesium voor veel mensen de ontbrekende schakel is. Stressbeheersing, methylering, aanmaak van beschermende stoffen en neurotransmitters, bloedsuiker regulatie etc. zijn allemaal afhankelijk van voldoende magnesium. En al deze factoren hebben direct of indirect invloed op het tegengaan van ontstekingen.
13. Tryptofaan en vitamine B3: bij bepaalde ontstekingen/grote stress of tekorten aan vitamine B3 wordt het grootste gedeelte van de tryptofaan omgezet in een stof die ‘kynurinine’ heet zodat er, ook bij voldoende tryptofaan in de voeding, toch een serotoninetekort kan ontstaan. Het is dan niet zo vreemd dat serotonine-depressie vaak voorkomen bij chronische ontstekingen. Los hiervan is serotonine ook de neurotransmitter die met je pijngrens en pijnbeleving te maken heeft. Bij chronische ontstekingen, die gepaard gaan met pijn, is het dus zeer belangrijk om voldoende tryptofaan tot je beschikking te hebben. Weet echter dat ook al eet je voldoende tryptofaan er nog een flink aantal veel voorkomende oorzaken zijn die de omzetting van tryptofaan naar serotonine blokkeren. En dus, zeker bij ontstekingen, belangrijk zijn om deze in goede banen te leiden:

• gezonde aanmaak van maagzuur
• gezonde darmen (95% van de serotonine wordt in je maag aangemaakt)
• voldoende Omega 3
• voldoende daglicht en beweging
• alle voedingsstoffen die de omzetting van tryptofaan in serotonine mogelijk maken: zink, magnesium, B vitamines, vitamine C
• voldoende koolhydraten die samen met tryptofaan via de bloed-hersenbarrière in je hersenen moeten worden opgenomen. Dit kan lastig zijn bij bepaalde dieten zoals eiwitrijke of ketogene dieten.

OMEGA 6 RIJKE VOEDING:

• Druivenpitolie
• Maisolie
• Hennepzaadolie
• Walnootolie
• Sojaolie
• Paranoten
• Sesamolie
• Rijstolie
• Arachideolie
• Koolzaadolie
• Zonnebloemolie
• Lijnzaadolie
• Avocado-olie
• Olijfolie
• Palmolie

• Vlees (rund, lam, geit, varken, paard, wild)
• Gevogelte (kip, gans, kalkoen, parelhoen, eend, patrijs, duif)
• Vette vis (zalm, haring, makreel, sardines, ansjovis, paling)
• Zuivel (kaas, melk, kwark, yoghurt)
• EierenD
  Deze mogen dus met mate. 

Gamma-linoleenzuur (GLA) zit o.a. in:

• Teunisbloemolie
• Zwarte bessenzaadolie
• Bernagieolie
• Hennepzaadolie
• Genetisch gemodificeerde GLA-saffloerolie
• Hennepzaad

Mocht je nog vragen hebben of graag een gratis intake gesprek inplannen,